Hội chứng ruột kích thích là tình trạng rối loạn tiêu hóa thường gặp, thường xuyên tái phát, gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Tần suất và biểu hiện của bệnh

Hội chứng ruột kích thích (HCRKT=Irritable Bowel Syndrome=IBS) được gọi dưới nhiều tên khác nhau như hội chứng đại tràng kích thích, bệnh đại tràng co thắt. Các thuật ngữ này đều dùng gọi chung cho tình trạng rối loạn tiêu hoá chức năng đại tràng; đặc trưng bởi triệu chứng đau bụng và thay đổi thói quen đại tiện mà không tìm thấy tổn thương thực thể nào.

Osler - người đầu tiên tìm ra hội chứng này đã đặt ra tên gọi cho nó là “viêm đại tràng nhầy” vào năm 1892 khi ông viết về một rối loạn bao gồm đau bụng và tiêu phân nhày xảy ra với một tỷ lệ cao ở những bệnh nhân có bệnh tâm lý đi kèm. Kể từ đó, hội chứng này đã được gọi bằng nhiều thuật ngữ khác nhau như đại tràng co thắt, đại tràng kích thích, đại tràng thần kinh…

Vì không có tổn thương thực thể được tìm thấy nên các nhà chuyên môn không dùng từ "bệnh lý" khi nói về hội chứng ruột kích thích, hay nói cách khác, hội chứng ruột kích thích không phải là một bệnh mà có thể hiểu là tập hợp các nhóm triệu chứng của rối loạn chức năng đại tràng. 

Tỷ lệ mắc hội chứng ruột kích thích thay đổi tùy theo từng quốc gia, trung bình là 15-20% dân số. Tuy nhiên, số bệnh nhân thật sự còn lớn hơn nhiều vì chỉ có khoảng 30% trường hợp bệnh nhân đi khám bệnh. Bệnh thường xảy ra ở phụ nữ nhiều hơn nam giới và thường xảy ra ở độ tuổi <30 tuổi.

Các triệu chứng thường gặp rất phong phú và thường không đặc hiệu. Đa số bệnh nhân bị ảnh hưởng bởi các thức ăn: Sữa, pho mát, đồ rán, socola, bia, bắp cải, đậu, cá, cua, sữa, mỡ, trứng... Bên cạnh đó còn có vai trò của chấn thương tâm lý tình cảm, căng thẳng thần kinh mệt mỏi thể lực, mất ngủ, lo nghĩ...

Hội chứng ruột kích thích không phải là một bệnh lý có tổn thương thực thể (Ảnh minh họa)

Dấu hiệu nhận biết hội chứng ruột kích thích

Triệu chứng thường gặp nhất là rối loạn tiêu hóa. Người bệnh có thể thường xuyên đi sệt lỏng ngày 3-4 lần, nhất là buổi sáng khi mới thức dậy, gia tăng khi lo lắng và giảm khi nghỉ ngơi.

Mỗi đợt vài ngày đến vài tuần, mỗi năm có thể xuất hiện nhiều đợt. 

Tình trạng rối loạn tiêu hóa này thường xuất hiện sau ăn thức ăn cá, cua, ốc, hến, sữa, bơ... hoặc sau khi căng thẳng, mệt mỏi mất ngủ...

Đi lỏng thường kèm theo với đau bụng hoặc không.

Trước khi đại tiện người mắc thường thấy đau ê ẩm hoặc đau quặn, đại tiện xong thường thấy dễ chịu. Có người còn cảm thấy đau tức khó chịu ở hậu môn, mót đi ngoài hoặc có cảm giác như đi chưa hết phân, có khi phải ngồi lâu mặc dù phân lỏng.

Phân lỏng nát nhưng có thể đoạn đầu cứng đoạn sau nát. Trong ngày phân lần đầu nát nhưng các lần sau lẫn nhầy hoặc toàn nhầy, đặc biệt là phân không bao giờ có máu (trừ khi có bệnh lý trĩ).

Táo bón hoặc đại tiện phân từng dải nhỏ, hoặc táo bón lỏng xen kẽ, cảm giác đại tiện chưa hết, sau khi đại tiện xong vẫn còn cảm giác còn muốn đại tiện hoặc cảm giác mót sau hậu môn sau khi đại tiện mà không có hội chứng lị. Phân khô cứng thành cục nhỏ, lớp nhầy bám vòng quanh hoặc như phân dê.

Ngoài rối loạn tiêu hóa, người bị hội chứng ruột kích thích còn có thể bị khó chịu vùng bụng với cảm giác trướng hơi hoặc đau lâm râm vùng bụng; Vị trí đau rất thất thường, có thể đau ở hố chậu hoặc hạ sườn, có lúc lại đau lan toả khắp ổ bụng, nhưng thường là nằm dọc khung đại tràng. Triệu chứng đau có tính chất mạn tính, có từng cơn, từng đợt tái phát nhiều lần; Đau giảm nhẹ khi trung, đại tiện được.

Một trong những triệu chứng cũng thường gặp là bị đầy hơi thường xuất hiện sau ăn được nửa bữa đã có cảm giác khó chịu đau bụng phải ợ hay trung tiện mới dễ chịu. Do vậy ăn không được mặc dù vẫn thèm ăn. Đầy hơi thường đi đôi với sôi bụng, có khi cuộn ruột thành từng đoạn cứng và đau, xoa day một lúc hoặc để tự nhiên cũng mất đi hoặc đoạn cứng di chuyển sang chỗ khác. Một số bệnh nhân bị hội chứng ruột kích thích thường có có cảm giác nóng ở ổ bụng. 

Đa số các bệnh nhân có trạng thái thần kinh không ổn định, dễ nhậy cảm, hay lo nghĩ hồi hộp, ra nhiều mồ hôi chân tay vào mùa đông; có đau đầu theo thời tiết có dạng nhức đầu cơn Migrain, ở nữ đau bụng khi hành kinh.

Làm gì để chẩn đoán hội chứng ruột kích thích?

Hiện nay, chẩn đoán hội chứng ruột kích thích sau khi loại trừ các nguyên nhân thực thể, thường dựa vào tiêu chuẩn của Manning. Tiêu chuẩn này bao gồm các triệu chứng sau: đau bụng mạn tính hoặc kéo dài trên 6 tháng, đau giảm sau khi đại tiện, đau bụng kèm đại tiện phân nhão, trướng bụng, cảm giác đại tiện không hết, phân nhầy.

Ngoài ra, các bác sĩ cũng có thể dựa vào tiêu chuẩn Rome III (đau bụng trong khoảng thời gian tối thiểu 12 tuần của một năm có hai hoặc ba đặc điểm: Giảm đau hoặc dễ chịu sau khi đại tiện, đau bụng có liên quan đến số lần đại tiện, đau bụng có liên quan đến độ quánh của phân.

Về tiêu chuẩn Manning có thể bàn chi tiết hơn các dấu hiệu để phân biệt hội chứng ruột kích thích với các bệnh thực thể gồm:

- Các cơn đau bụng khởi phát có liên quan với việc đi tiêu thường xuyên hơn. 

- Các cơn đau bụng khởi phát có liên quan với đi tiêu lỏng nhiều hơn .

- Giảm đau bụng sau khi đi tiêu.

- Bụng đầy hơi nhận thấy được.

- Cảm giác chủ quan đi tiêu không sạch ruột ở 25% trường hợp.

- Tiêu phân nhày >25% trường hợp.

Các tiêu chuẩn Rome III (2006) để chẩn đoán hội chứng ruột kích thích yêu cầu bệnh nhân phải có đau bụng thường xuyên hay khó chịu ít nhất 3 ngày/tháng trong 3 tháng trước đó và kết hợp với 2 hoặc nhiều hơn các điểm sau đây:

- Bớt đau sau khi đại tiện.

- Khởi phát liên quan đến thay đổi về số lần đại tiện.

- Khởi phát liên quan đến thay đổi về hình thức và hình dạng của phân.

Các triệu chứng hỗ trợ chẩn đoán bao gồm:

- Thay đổi về số lần đại tiện.

- Thay đổi về hình thức của phân.

- Thay đổi về kiểu cách đại tiện (mót đại tiện và/hoặc mót rặn).

- Đại tiện phân nhày.

- Chướng bụng hoặc đầy hơi chủ quan.

Xin nhắc lại là, hội chứng ruột kích thích không có tổn thương thực thể nên căn cứ chẩn đoán hội chứng này thường dựa chính vào các triệu chứng lâm sàng, các xét nghiệm cận lâm sàng cũng được các bác sĩ chỉ định để giúp loại trừ và phân biệt với các bệnh lý khác. 

Điều trị hội chứng ruột kích thích như thế nào?

Nhiều nghiên cứu trên thế giới cho thấy bệnh nhân bị hội chứng ruột kích thích dễ tăng nhu động ruột so với người bình thường. Các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích thường tái đi tái lại, kéo dài nhiều năm, bệnh nhân phải đi khám bệnh nhiều nơi, tâm lý luôn ngờ vực, lo lắng sợ bệnh nặng, bệnh ác tính. Do đó cần tạo mối quan hệ tốt giữa bệnh nhân và bác sĩ trong suốt quá trình điều trị. Bác sĩ cần thường xuyên đồng hành cùng bệnh nhân để kịp thời chỉ định điều trị phù hợp cũng như giảm gánh nặng tâm lý cho người bệnh.

Hội chứng ruột kích thích hay còn gọi đại tràng co thắt có ảnh hưởng lớn tới chất lượng cuộc sống của người bệnh (Ảnh minh họa)

Điều trị hội chứng ruột kích thích chủ yếu tập trung vào các triệu chứng nổi trội ở từng bệnh nhân. Việc điều trị có thể không làm dứt hẳn triệu chứng nhưng sẽ cải thiện tốt hơn chất lượng cuộc sống của người bệnh. Mục tiêu điều trị là duy trì chất lượng sống và sinh hoạt bình thường của người bệnh, không thể điều trị khỏi hoàn toàn, dứt điểm, vĩnh viễn bệnh lý này như nhiều nơi vẫn đang quảng cáo. Phác đồ điều trị của hội chứng ruột kích thích cần phối hợp giữa: 

- Các thuốc điều trị triệu chứng: Tùy theo triệu chứng nổi trội là gì mà bác sĩ sẽ cân nhắc sử dụng các nhóm thuốc khác nhau như: Thuốc chống co thắt, thuốc chống táo bón, thuốc trị tiêu chảy, thuốc chống đầy hơi hay thuốc an thần kinh.

- Chế độ ăn uống và luyện tập: Giữ vai trò hết sức quan trọng. Khi đang có triệu chứng rối loạn tiêu hóa nên tránh ăn các thức ăn, nước uống không thích hợp. Hạn chế các thức ăn khó tiêu, dễ sinh hơi như: Khoai, sắn, bánh ngọt nhiều bơ, hoa quả có nhiều đường, đồ uống nhiều đường và có gas, chất kích thích, những thức ăn để lâu, bảo quản không tốt. Luyện tập chế độ đại tiện 1 lần trong ngày, xoa bụng buổi sáng khi ngủ dậy để gây cảm giác muốn đại tiện. Luyện tập thư giãn, khí công, tập thể dục, đi bộ thường xuyên…

Tổng đài bác sĩ theo dõi và tư vấn điều trị miễn cước 1800 5454 35.